Karać czy nagradzać?

2013-06-30 18:20:34

W procesie wychowania ważną rolę odgrywają wzmocnienia pozytywne i negatywne czyli nagrody i kary. Świadome oraz celowe karanie i nagradzanie to sposoby oddziaływania wychowawczego, mające na celu wywołanie pozytywnych zmian w zachowaniu dziecka.

 

          Nagroda to sytuacja pozytywna, której towarzyszy przyjemny stan emocjonalny: radość, zachwyt, uczucie powodzenia i in. Najważniejszymi rodzajami nagród są: uznanie słowne, okazywanie dziecku uczuć radości, przekazywanie dziecku przedmiotów materialnych. Nagroda spełnia następujące funkcje:

- umacnia w dziecku wiarę we własne możliwości i siły,

- realizuje potrzebę uznania i sukcesu,

- zachęca do podejmowania coraz trudniejszych zadań,

- dostarcza dodatnich uczuć (radość, dobre samopoczucie),

- wzmacnia więzi emocjonalne z osobami nagradzającymi.

 

Wyżej wymienione funkcje spełni nagroda wówczas, gdy będzie stosowana prawidłowo. Warunki skuteczności nagradzania:

    a)  nagradzanie za dodatkowy wysiłek (często bywa, że rodzice nagradzają małe dziecko za zjedzenie posiłku, a jest to czynność naturalna, niezwiązana z dodatkowym wysiłkiem),

    b)  wzmacnianie pozytywnej motywacji do działania (rodzice powinni starać się o to, aby spełnianie ich wymagań sprawiało dziecku radość),

    c)  konsekwencja w stawianiu dziecku wymagań, spełnianie przyrzeczeń,

    d)  zapobieganie motywacji nastawionej na nagrodę (dziecko nie powinno być motywowane jedynie czekającą je nagrodą),

    e)   umiarkowanie w stosowaniu nagród,

    f)   urozmaicanie nagród.

 

          Nagroda ma być bodźcem, który dostarcza dodatnich uczuć - radości, zadowolenia. Aby takim była, osoba nagradzająca powinna znać dziecko. Jest to możliwe w rodzinach prawidłowo funkcjonujących, w których stosunki między członkami układają się poprawnie, w których częste, bliskie kontakty między rodzicami a dzieckiem pozwalają na obserwację rozwoju potomka; tylko wówczas rodzic będzie znał zainteresowania swego dziecka, a także będzie wiedział, czego jego dziecko nie lubi. Łatwiej wtedy uniknąć pomyłki przyznania dziecku nagrody odebranej jako kara lub kary odebranej jako nagroda.

 

          O ile rola nagród w wychowaniu wydaje się bezsporna, o tyle problem karania wzbudza wiele kontrowersji. Przede wszystkim chodzi o skuteczność kar. Badania przeprowadzone przez H. Muszyńskiego prowadzą do dwóch wniosków.

 

Po pierwsze - karanie powoduje powstawanie negatywnych, ze społecznego punktu widzenia, postaw; po drugie - karanie jest sprzeczne z celami, którym ma służyć, ponieważ prowadzi do takich niepożądanych zachowań jak kłamstwo.

 

       Kara to sytuacja negatywna, której towarzyszy przykry stan emocjonalny.  Kary wywołują przykre doznania: lęk, strach, stany napięcia, ból, wstyd, poczucie niemocy i małej wartości, trwogę, niepokój, smutek czy depresję. Aby uniknąć tych przykrych skutków przewinień, dzieci stosują bardzo często wykręty, kłamstwa, ucieczkę, ukrywanie się, wypieranie się winy, lub zrzucanie jej na kogoś innego.

 

      Rodzice wymierzający dziecku karę powinni przestrzegać pewnych zasad, które spowodują, że kara spełni rolę pozytywną. Oto te zasady:

-  sprawiedliwości (proporcjonalności kary do winy),

-  dostosowania kary do czynu i związania jej z nim,

-  niekarania w stanie silnych emocji,

-  konsekwencji i jednomyślności rodziców w karaniu,

-  uwzględnienia indywidualności, wieku dziecka oraz motywów jego działania,

-  umiarkowania w stosowaniu kar,

-  nieponiżania dziecka.

 

Należy również pamiętać o tym, że kara spełni swoją (pozytywną) funkcję, gdy istnieje więź uczuciowa między karzącym rodzicem a karanym dzieckiem, wzajemna życzliwość oraz akceptacja norm (przez obie strony).

    Najlepsze efekty daje łączne stosowanie nagród i kar, nieco gorsze uzyskuje się, gdy wprowadza się tylko nagrody, najgorsze w przypadku stosowania samych kar.

 

     Thomas Gordon jest przeciwnikiem stosowania kar, które nazwał „bronią strachu”. W swej książce Wychowanie bez porażek napisał: „Rodzice mogą wychować dzieci pełne odpowiedzialności, zdyscyplinowane, zdolne do współdziałania, bez posługiwania się bronią strachu; mogą nauczyć się, jak doprowadzić do tego, że dzieci tylko ze względu na potrzeby i prawa będą liczyły się z ich zdaniem, zamiast ze strachu przed karą i pozbawieniem przywilejów.”

 

          Dziecko, które jest częściej karane niż nagradzane, bez przerwy upominane i kontrolowane, kształtuje w sobie stopniowo poczucie mniejszej wartości i odrzucenia przez rodziców, a także poczucie krzywdy i poniżenia. Taki stan rzeczy może doprowadzić w końcu do buntu, który objawi się zaburzonym zachowaniem dziecka.

Anna Kowalska, Adela Rakowska

KOMENTARZE

brak komentarzy

DODAJ KOMENTARZ



kod: unas