Historia Osowej

2014-01-18 12:33:09

Tereny Osowej należały kiedyś w większej mierze do wsi Wysoka.

 

W okresie XIV - XIX w. granica obu wsi przebiegała w okolicy torów kolejowych Gdynia-Kościerzyna. Osowa znajdowała się za torami w stronę Chwaszczyna, a Wysoka przed torami. W XIX w. granica Osowy przesunęła się w okolice ulicy Juraty. Po II wojnie światowej teren przy ulicach Juraty i Barniewickiej nazwano Osową Górną, w odróżnieniu od Osowy Dolnej (za torami kolejowymi w stronę Chwaszczyna). Pod koniec XX w. nazwa Osowa objęła też Wysoką, natomiast 1 stycznia 1973 r. Osowa została włączona do Gdańska.

 

Nazwa wsi Wysoka zanotowana została już w 1283 r. i oznacza tereny położone wysoko, na wzgórzu. Niemcy nazywali Wysoką Wittstock, czyli biały kij, laska. Wyraz stock może też oznaczać błoto, gnojówkę.

 

Osowa w porównaniu do Wysokiej jest dużo młodsza. Nazwę Osowa napotkano w 1659 r. w języku niemieckim w formie Espenkrug, czyli Osowa Karczma. Określenie karczmy pochodzi od drzew osik (zwanych kiedyś osami), które rosły w pobliżu. Osowa Karczma to nic innego jak Osikowa Karczma. Teren gospody należał wówczas do klasztoru cystersów oliwskich. Natomiast w II połowie XIX wieku Florian Ceynowa, pierwszy pisarz kaszubski i Stefan Ramułt, polski badacz kaszubszczyzny, zanotowali nazwę Òsowô Góra, czyli góra porośnięta osikami. Tak więc nazwę Osowa może też zawdzięczać ukształtowaniu terenu.

 

Okolice Osowej zamieszkane były jednak już w okresie prehistorycznym, o czym mogą świadczyć znalezione przez archeologów w okolicy wiaduktu na Kielnieńskiej urny zmarłych. Odkryć dokonano podczas wydobywania gliny dla osowskiej cegielni.

 

Osowa do końca XVIII w. była terenem przygranicznym wsi Chwaszczyno, Wysoka, Wielki Kack i Barniewice. Uznawano ją jako część Chwaszczyna i nazywano Chwaszczyńskim Pustkowiem. Składała się z pól, lasów i porozrzucanych w terenie osad. Liczba mieszkańców Osowej zaczęła rosnąć w sąsiedztwie istniejącej od wielu lat karczmy Espenkrug, a w pobliżu obecnej hali sportowej przy uliy Kielnieńskiej.

 

W tej okolicy była też druga karczma. Między ulicą Drawską a torami kolejowymi, za skupiskiem starych drzew mieściła się od ok. 1763 r. do końca I wojny światowej gospoda zwana Pariser Garten, czyli Paryski Ogród.

 

Dzisiejsza ulica Kielnieńska była wówczas trasą po której jeździły dyliżanse Królewiec – Berlin, tak więc karczmy w tej okolicy utrzymywały się dzięki przyjezdnym. Karczma Espenkrug działała od XVII w. do 1939 r. Pierwszym odnotowanym karczmarzem był Michael Schutz. Mieściła się w pobliżu dzisiejszej hali sportowej, u wylotu ulicy Chełmińskiej. W pobliżu zajazdu znajdowała się stajnia dla 20 koni gości karczmy. Do osowskiej karczmy przyjeżdżali goście z Oliwy i z Sopotu, była ona atrakcyjną gospodą z salą taneczną. Po II wojnie światowej karczmę zamieniono na sklep GS.

 

Gospoda stała na skrzyżowaniu dróg: Kielnieńskiej, Chełmińskiej i i Gnieźnieńskiej. Ulice Chełmińska i Gnieźnieńska prowadziły wówczas z Bojana przez Barniewice do Gdańska.

 

Osowa zaczęła swój gwałtowny rozwój po budowie cegielni przez Grosskopfa i Czarneckiego w 1874 r. Miało to miejsce w okolicy obecnej hali sportowej przy ul. Kielnieńskiej, niedaleko karczmy Espenkrug. Po I wojnie światowej cegielnię przeniesiono dalej na wschód. Została zelektryfikowana, tak jak okoliczne domy i gospoda. W latach międzywojennych cegielnię nabyli państwo Chrzanowscy.

 

Pod koniec XIX w., po rozbudowie cegielni obok powstała szkoła. Wcześniej dzieci z Osowy i Wysokiej pobierały nauki w szkole chwaszczyńskiej. Pierwszym nauczycielem w osowskiej placówce był pan Frankenstein, a następnie Maksymilian Kiczka uczył starsze klasy, a młodsze Wiktoria Czerwionkówna. Oboje zginęli podczas wojny, a ich miejsce zajął nauczyciel o nazwisku Schulz. Pomagała mu Margerita Barsda. W trakcie wojny dzieci uczono po niemiecku. W wyniku działań wojennych szkołę spalono. Na jej miejscu stoi obecnie hala sportowa.

 

W związku z budową cegielni i szkoły Osowa stawała się wsią. Pod koniec wieku XIX Osowa liczyła prawie tylu mieszkańców co sąsiednia Wysoka.

 

W Wysokiej na początku XX w. przy obecnej ulicy Feniksa mieściła się kuźnia. Z kolei drzewa między ulicą Sarnią a Kielnieńską należały do parku dworku wysockiego, siedziby nadleśnictwa Wysoka. Przy tej samej ulicy pod numerem 24 mieścił się Dom Pijarów. Również na ulicy Kielnieńskiej, u wylotu ulicy Wodnika była, aż do końca II wojny światowej, remiza strażacka. Mieściła się ona w pobliżu studni publicznej. Po wojnie w miejscu tym stanął transformator elektryczny.

 

Po I wojnie światowej w Wysokiej miała miejsce parcelacja terenów na kilkanaście gospodarstw rolnych. Standardy mieszkaniowe i rolnictwo były na niskim poziomie. W razie choroby pomagał doktor Kaszel z Kielna.

 

W 1921 r. poprowadzono linię kolejową Kokoszki – Gdynia. Biegła ona szlakiem obecnych ulic Wodnika i Komandorską. Wybudowano też dworzec kolejowy nad ulicą Komandorską, w okolicy ul. Nowej. Tor ten rozebrano w latach 30. XX w., po wybudowaniu nowej trasy kolejowej Żukowo – Gdynia, biegnącej wzdłuż Jeziora Wysockiego, ze stacją w pobliżu Nowego Świata. Wtedy też ulica Barniewicka nabrała znaczenia. Została utwardzona żużlem i określona mianem Czarnej Drogi. Była też nazywana ulicą Dworcową. W latach 70. obok dwóch istniejących torów ułożono trzeci, biegnący do gdyńskiego Polifarbu, ale po zaniechaniu rozbudowy zakładu tor rozebrano.

 

Ciekawostjest, iż około 1920 r. pisarz Stefan Żeromski planował osiedlenie się nad morzem i mało brakowało, a zamieszkałby w Wysokiej. Jednak w 1925 r. pisarz zmarł.

 

Przed II wojną światową przy dzisiejszej ulicy Spacerowej znajdowała się granica polsko-gdańska (przy wjeździe do Wolnego Miasta Gdańska). Posterunki polskiej i gdańskiej straży były oddalone od siebie o 200 metrów.

 

W miejscu dzisiejszych stacji benzynowych znajdowała się wysocka cegielnia. Istniała ona już przed II wojną światową do lat siedemdziesiątych XX w. Produkowano w niej dobrej jakości cegłę, wożoną wozami konnymi. Przez teren cegielni przebiegała droga do Sopotu przez Gołębiewo, a glinę czerpano z rowów po obu stronach drogi. Tą drogą cegła docierała do Sopotu i Gdyni. Na terenie cegielni znajdowała się stajnia na 14 koni, a swoje warsztaty miał tu kowal, rymarz i kołodziej. W latach 70. w miejscu cegielni powstało wysypisko śmieci, które funkcjonowało przez 8 lat. Później w tym rejonie wybudowano Obwodnicę Trójmiasta, stacje benzynowe i wielkometrażowe sklepy.

 

W Wysokiej jako pierwsza zelektryfikowana została cegielnia (przed II wojną światową), w latach 50. doprowadzono z Leźna nową linię energetyczną.

 

W czasie II wojny światowej na ulicy Komandorskiej, w pobliżu ulicy Nowej powstał tartak. Mieścił się on w nieużywanym budynku dworca kolejowego. Tartak przetrwał wojnę, a w latach 60-tych XX w. przez kilka lat istniał tam zakład produkujący betonowe przepusty kablowe.

 

Podczas działań wojennych w Osowej i okolicach miały miejsce walki wojsk niemieckich i sowieckich. Zniszczeniu uległo wiele domów, jak i obie cegielnie – osowska i wysocka. Pozostałe cegły zużyto do odbudowy domów i budowy nowej szkoły na skrzyżowaniu ulic Kielnieńskiej i Juraty.

 

Budowa szkoły zakczyła się w 1949 r. Kierownikiem szkoły został Władysław Raatz. Szkołę budowano w czynie społecznym. Było to nie tylko miejsce nauki dzieci, ale też działał w niej chór, teatr amatorski, „uniwersytet powszechny”. Dwadzieścia lat później na tyłach szkoły dobudowano pawilon, gdyż szkoła stawała się za mała. W latach 70. XX w. szkołę przeniesiono do budynku przy ul. Balcerskiego, a w starej szkole najpierw utworzono schronisko PTTK, a następnie mieszkania dla pracowników szkoły.

 

W latach 50. XX w. w miejscu zburzonej szkoły osowskiej przy ul. Kielnieńskiej zbudowano halę sportową Ludowych Zespołów Sportowych. Inicjatorem i głównym budowniczym hali był Franiciszek Pokrywko. Mieszkańcy chętnie włączyli się w pomoc przy budowie, gdyż myśleli, że z budynek uda się przekształcić w kościół. Plany te nie powiodły się. W hali sportowej grano w piłkę nożną, tenisa stołowego. Na pobliskim jeziorze uprawiano sporty wodne. W późniejszych latach na sali organizowano zawody bokserskie.

 

Do 1928 r. Wysoka i Osowa należały do parafii oliwskiej, później - do chwaszczyńskiej. W roku roku 1980 na podarowanym przez państwa Wandtke terenie przy ulicy Pegaza powstała kaplica, a później kościół. Majstrem budowy został Edmund Felchner. Pierwszym proboszczem parafii pw. Chrystusa Zbawiciela był ks. Henryk Bietzke. W 2000 r. wikariusz istniejącej parafii, ks. Wiesław Szlachetka, został powołany do utworzenia nowej parafii przy ul. Wodnika. Tak powstała parafia pw. Świętego Polikarpa Biskupa Męczennika.

 

Źródło:

Eugeniusz Gołąbek, Dzieje okolic Gdańska i Gdyni, Gdańsk 2010

Andrzej Januszajtis, Miasto jak ogród , 11/2002, Osowa

 

zdjęcie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Osowa_(Gdańsk)

AM

KOMENTARZE

W większości to wszystko bzdury,z sopotu przyjeżdżali goście ale do pariser garten .Jak się chce o czymś pisać to trzeba mieć o tym pojęcie jakiekolwiek.

leszek, 2017-02-10 13:05:03


I to pariser garten było zajęte przez niemców ,a później przez rosjan którzy to ulokowali tam cmentarz swoich poległych żołnierzy.Został jednak odzyskany przez prawowitego właściciela,a ''wyzwoliciele'' zostali ekshumowani i przeniesieni.

leszek, 2017-02-10 13:12:39


DODAJ KOMENTARZ



kod: unas